خورشيدگرفتگي و ماه‌گرفتگي چه اثري بر جز و مد دارد؟
نيروي گرانش ماه و خورشيد سبب ميشود كه سطح آب درياهاي آزاد در يك دوره‌ي زماني
معين و در ساعت‌هاي ويژه‌اي از شبانه روز بالا وپايين رود. نيوتن نخستين دانشمندي
بودكه توانست پديده‌ي جزر(پايين رفتن سطح آب) و مد(بالا آمدن سطح آب) را با قانون
گرانش عمومي تشريح كند. بر پايه‌ي نظر او كه همگان پذيرفته‌اند، نيروي گرانش ماه
باعث مي شود تا در بخشي از زمين كه به سوي ماه است، سطح آب بالا آيد و در سوي ديگر
زمين كه نيروي گرانش ماه كمتر اثر مي‌گذارد، سطح آب كمتر بالا بيايد.
خورشيد نيز اثري مانند ماه بر آب‌هاي زمين دارد. اما چون فاصله‌اش از زمين بيشتر
است، اثرش نصف اثر ماه است. بنابراين، زماني كه ماه و خورشيد و زمين در يك راستا
باشند، شديدترين حالت مد رخ مي‌دهد و زماني كه ماه و خورشيد با زمين زاويه‌ي 90
درجه مي‌سازند، مد ضعيفي در درياها ديده ميشود. البته، بالا آمدن سطح آب در روز
نخست ماه(ماه نو) كه خورشيد و ماه در يك سوي زمين قرار دارند، از روز چهاردهم(ماه
كامل)،كه ماه در يك سوي زمين و خورشيد در سوي ديگر آن است، اندكي بيشتر است.
مدار گردش ماه به دور زمين هم سطح مدار زمين به دور خورشيد نيست و با آن زاويه‌ي
پنج درجه دارد. از اين رو، خورشيدگرفتگي و ماه‌گرفتگي هر 15 روز يك بار رخ نمي‌دهد.
اين پديده‌ها زماني رخ مي‌دهند كه ماه و خورشيد و زمين در جاي برخورد آن دو مدار با
يكديگر، در يك راستا باشند. هنگام خورشيدگرفتگي، ماه بين زمين و خورشيد است و به
عبارت ديگر خورشيد و ماه در يك سوي زمين هستند. اما در حالت ماه‌گرفتگي، خورشيد و
ماه در دو سوي زمين هستند. بنابراين، بالا آمدن آب در خورشيدگرفتگي اندكي بيشتر از
ماه گرفتگي، است. در واقع اثر خورشيدگرفتگي بر آب‌ها به اندازه‌ي وضعيت ماه نو و
اثر ماه‌گرفتگي به مانند وضعيت ماه كامل است.
عوامل ديگري نيز بر جزر و مد اثر دارند. براي مثال، بالا آمدن سطح آب هم مانند خود
ماه در هر نقطه، هر روز 50 دقيقه ديرتر از روز پيش آغاز ميشود. همچنين، جزر و مد
در خليج‌هاي بسته از خليج‌هاي باز با شدت كمتري رخ مي‌دهد. براي مثال، در خليج
فوندي در ساحل شرقي كانادا، آب گاهي تا 20 متر بالا مي‌آيد. بنابراين، عواملي
مهم‌تر از خورشيدگرفتگي و ماه‌گرفتگي بر سطح آب‌هاي زمين اثر مي‌گذارند. پيش‌بيني
زمان جزر و مد و شدت آن براي ساحل نشينان بسيار مهم است.